Gdy dziecko spotyka się z trudną dla niego sytuacją, pojawia się stres. Jest on naturalną reakcją organizmu na przeciążenie. Dziecko może odczuwać wtedy mieszankę emocji: lęku, przykrości, smutku, niezadowolenia, zawodu, rozczarowania czy gniewu. Gdy dziecko nie umie poradzić sobie z nagromadzonymi emocjami, pojawia się w nim napięcie wewnętrzne, które w konsekwencji może prowadzić do wystąpienia dolegliwości somatycznych. Warto znać praktyczne sposoby na to, jak pomóc dziecku nie dopuścić do nagromadzenia się napięcia emocjonalnego.

Typowe reakcje dziecka na stres

• Ból głowy,
• ból brzucha i inne kłopoty ze strony układu pokarmowego (zaparcia, biegunki, nudności, brak apetytu),
• kłopoty ze snem, koszmary,
• niepokój ruchowy, nerwowość, manipulowanie przedmiotami, drapanie się, obgryzanie paznokci,
• częste infekcje i choroby somatyczne, moczenie nocne, tiki nerwowe,
• kłopoty z koncentracją,
• rozdrażnienie, wybuchy emocji, płacz, nerwowy śmiech,
• przygnębienie, apatia, brak motywacji, lękliwość,
• bunt, agresja.

Przyczyny stresu

Każdy człowiek przez całe życie narażany jest na odczuwanie stresu. Powstaje on, gdy następuje rozbieżność między tym, co nas spotyka, a tym, co jesteśmy w stanie z daną sytuacją zrobić. Często stresogenne okazują się kontakty z innymi ludźmi: z przykrymi doświadczeniami związanymi z zachowaniem innych osób dzieci radzą sobie dużo gorzej niż z wydarzeniami, które spowodowane są przez inne czynniki zewnętrzne.

Do powstania stresu bardzo często przyczyniają się kłopoty rodzinne: konflikty, rozwód czy rozłąka z rodzicem, a także długotrwała choroba rodzica czy pojawienie się rodzeństwa. Te okoliczności zwykle obniżają poczucie bezpieczeństwa dziecka i tworzą stan napięcia emocjonalnego.

Niebagatelnym źródłem stresu dla dzieci jest również szkoła. Widmo odpowiedzi ustnych i sprawdzianów, doświadczanie porażek, rywalizacja wśród rówieśników czy bycie wyśmiewanym – potrafią spędzać sen z powiek niejednemu uczniowi. Przeprowadzka, zmiana miejsca zamieszkania czy środowiska (np. pójście do nowej szkoły) może także wpływać na wzmożoną reakcję emocjonalną u dziecka.

Stres w dużej mierze powodowany jest również przez stawianie dziecku wygórowanych wymagań oraz presję zdobywania najlepszych ocen i osiągnięć. Dziecko stale motywowane i dopingowane do odnoszenia sukcesów, żyjące w szybkim tempie, uczęszczające na liczne zajęcia pozaszkolne, a nieposiadające przestrzeni dla rozwoju własnych pasji i czasu wolnego, może nie poradzić sobie ze stawianymi mu oczekiwaniami. Chcąc sprostać wymaganiom, może doświadczać przeciążenia i zacząć chorować lub szukać sposobów na regulację napięcia poprzez mechanizmy uzależnienień (komputer, jedzenie).

Sposoby na radzenie sobie ze stresem

Okazuj dziecku wsparcie, bądź blisko, pozwól dziecku przeżywać różne uczucia, nie zaprzeczaj im, towarzysz w trudnych chwilach. Gdy dziecko przeżywa stratę przyjaciela lub zwierzątka, okaż szacunek dla jego uczuć: „Jesteś smutny. Strata przyjaciela boli”. Gdy dziecko nie chce przyznać się do tego, co czuje lub samo nie potrafi tego określić, przeczytaj mu bajkę terapeutyczną lub – co lepsze – wymyśl własną. Dzieci uwielbiają też słuchać historii z dzieciństwa swoich rodziców, których spotykały różne trudne sytuacje.

Pokaż dziecku jak może poradzić sobie np. z przezwiskami czy z porażką i jak może się wtedy zachować. Kształtuj w dziecku umiejętności społeczne i wdrażaj różne schematy zachowania się. Odgrywajcie w domu scenki: wcielajcie się w postaci szkolne, zamieniajcie się rolami – pamiętając o jednej zasadzie: im śmieszniej, tym lepiej. Bądź też wzorem do naśladowania w pewnych umiejętnościach: np. przegrywanie i radzenie sobie z porażką. Pokazuj, co można wtedy mówić do siebie, buduj wspierający monolog wewnętrzny: „To trudne, ale zacznę to robić. Może wygram następnym razem. Postaram się mocniej. Jestem spokojny”.  Spróbuj omówić różne scenariusze sytuacyjne.

Doskonałym remedium na stres jest żywiołowa zabawa, prowadzenie walk na niby, wojny na poduszki oraz rozładowanie napięcia poprzez humor i żart. Wszystkie dzieci uwielbiają się wygłupiać.

Gdy widzisz napięcie w cele u dziecka – pomóż mu się wyciszyć: zrób mu przyjemny masaż, puść spokojną muzykę, przeczytaj tekst relaksacyjny lub przeprowadź prostą wizualizację. Ważnym elementem łagodzenia skutków stresu jest też nauka oddychania (wdech nosem – wydech ustami, liczymy do 3 lub 5) oraz ćwiczenia mindfulness (uważnej obecności).

Praktyczne wskazówki dla rodziców

• Bacznie obserwuj swoje dziecko i ewentualne zmiany w jego zachowaniu,
• zabezpiecz podstawowe potrzeby dziecka (bezpieczeństwo, miłość),
• poświęć swoją uwagę dziecku, zaoferuj wartościowy czas,
• dbaj o relację z partnerem i dobrą atmosferę domową,
• rozpocznij każdy dzień w miły sposób, unikaj pośpiechu i popędzania dziecka,
• jak najczęściej przytulaj swoje dziecko,
• mądrze wyważ czas wolny i obowiązki dziecka, zadbaj o ich balans,
• nie rozmawiaj przy dziecku o problemach dorosłych.

Mogłoby się wydawać, że dzieciństwo to okres całkowitej beztroski: dzieci nie mają przecież poważnych problemów związanych z finansami czy pracą. Nic bardziej mylnego. Nawet małe dzieci mają swoje zmartwienia i czasami doświadczają stresu. Ważne jest to, żeby móc umiejętnie pomóc.