Porozumiewanie się człowieka za pomocą mowy jest najdoskonalszym i najbardziej skomplikowanym sposobem komunikowania się w świecie natury. Wymagało ono ukształtowania się całego systemu językowego: znaków (pojęć) oraz zależności między nimi. 

Problemy z komunikacją są dla dzieci stresujące. Silne reakcje emocjonalne u najmłodszych, zahamowanie i wycofanie u starszych, narażenie na izolację lub wyśmiewanie ze strony rówieśników to tylko niektóre konsekwencje emocjonalno-społeczne, które mogą towarzyszyć dziecku, którego rozwój mowy znacząco odbiega od rozwoju innych dzieci.

W obszarze rozwoju mowy wyróżnić należy:

• odbiór i rozumienie mowy,
• jej ekspresję.

Odbiór i rozumienie mowy to nie tylko słyszenie dźwięków. Percepcja słuchowa pozwala na poprawną selekcję i odpowiednie rozpoznanie bodźców. Spośród całego świata dźwięków, które nas otaczają, mowa jest tylko jednymi z wielu. Rozumienie z kolei zapewnia właściwą interpretację przekazów językowych, a w konsekwencji odpowiednią reakcję. Komunikowanie to czynne posługiwanie się językiem, a więc zasób pojęć, umiejętność budowania poprawnych pod względem składniowym i gramatycznym wypowiedzi oraz prawidłowa wymowa.

Wielu rodziców zaczyna zastanawiać się nad tym, czy mowa ich dziecka rozwija się prawidłowo. Niepokoją się, gdy  obserwują, że rówieśnicy ich dzieci zaczynają mówić, a ich dzieci jeszcze nie. Tak jak w każdym innym obszarze, także i rozwój mowy zależy od aktualnego poziomu rozwoju psychofizycznego oraz czynników środowiskowych i następuje we właściwym dla danego dziecka czasie. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że o prawidłowym rozwoju mówimy wtedy, gdy opóźnienia nie przekraczają sześciu miesięcy wobec norm rozwojowych.

Nadawanie i odbiór mowy zależy od:

• czynności struktur mózgu odpowiedzialnych za mowę,
• sprawności narządów mowy (fonacyjnych: krtani z wiązadłami głosowymi; artykulacyjnych: jamy gardłowej, ustnej i nosowej; oddechowych- płuc, tchawicy, przepony)
• działania narządu słuchu warunkujących słyszenie i rozumienie mowy innych oraz kontrolowanie własnej mowy.

Najczęściej diagnozowanymi trudnościami są:

• opóźniony rozwój mowy,
• specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka,
• wady wymowy (seplenienie, reranie, jąkanie).
• Jest grupa dzieci, które można zaliczyć do grupy ryzyka rozwojowego i które warto obserwować od pierwszych dni życia. Zaliczyć do nich należy dzieci:
• których matki w okresie ciąży przeszły infekcje lub choroby zakaźne zwłaszcza toksoplazmozę lub zażywały leki (szczególnie z grup ototoksycznych),
• wcześniaków,
• urodzonych w zamartwicy, z niedotlenieniem okołoporodowym, u których w czasie porodu nastąpiło krwawienie/ wylew do centralnego układu nerwowego,
• z wagą urodzeniową poniżej 1500 gramów,
• opóźnionym rozwoju psychofizycznym.

By odpowiedzieć na pytanie, skąd biorą się trudności dziecka w prawidłowym mówieniu oraz zaplanować działania wspierające rozwój mowy czasami potrzebna jest również wizyta u innych specjalistów: neurologa, audiologa, foniatry.

Na koniec warto podkreślić, że częstymi przyczynami trudności w poprawnym mówieniu są niewłaściwe wzorce. Spotkałam rodziców, którzy, mówiąc do dzieci, używali języka stylizowanego na wypowiedź małego dziecka, na przykład podając łyżkę w czasie posiłku mówili: „A telaz Mysia je siama” (co miało oznaczać „A  teraz Mysza je sama”). Taki sposób mówienia do dziecka nie wspiera rozwoju jego mowy, ale wtedy wystarcza uświadomienie rodzicom ewentualnych konsekwencji. Zdecydowanie w trudniejszej sytuacji są ci rodzice, którzy sami borykają się z problemami z mową. Wtedy zdecydowanie potrzebna jest pomoc specjalisty, który wskaże, jak pracować z dzieckiem, i być może zaproponuje ćwiczenia dorosłemu… Obowiązuje tu bowiem reguła: im wcześniej tym lepiej, ale nigdy nie jest za późno.

Pierwsze słowo dziecka to dla rodziców wielkie wydarzenie. Później z dumą obserwują postępy, ale też nieprawidłowości w rozwoju mowy. Często słyszy się, że dzieci wyrosną z seplenienia lub zaczną mówić płynnie później – w swoim czasie. Są jednak takie sytuacje, w których pomoc logopedy jest niezbędna. Warto wiedzieć, jakie trudności z mówieniem powinny przykuć uwagę rodziców?