Emocje są częścią życia każdego człowieka. Z psychologicznego punktu widzenia są reakcją na otoczenie, zachodzące zmiany, docierające bodźce. Pojawiają się pod wpływem tego, czego doświadczamy w relacji z otaczającym światem. Mimo, że jedne są dla nas przykre, a inne przyjemne, to nie ma emocji złych ani dobrych. Wszystkie informują nas o zmianach. Zły może być natomiast sposób ich okazywania. W ostatnich latach kluczowe znaczenie przypisuje się kontrolowaniu emocji. Na czym polega ta umiejętność i czy rzeczywiście jest ona tak ważna?  Czy można  się jej nauczyć?

Świat pełen wrażeń

Podstawową umiejętnością w tym zakresie jest rozpoznawanie emocji, czyli nazywanie tego, co w danym momencie przeżywamy. Jak trudna jest to umiejętność niech świadczy fakt, że gdy w trakcie warsztatów proszę o wypisanie dziesięciu nazw emocji, uczuć, niewielu osobom się to udaje. Miłość, smutek, gniew, rozpacz, radość –  to te najczęściej wymieniane, a przecież przeżywamy ich o wiele więcej.

Zdaniem psychologów emocje pełnią funkcję motywacyjną, pobudzają do działania i ukierunkowują je, regulują interakcje społeczne. Szczególną trudność w procesie wychowawczym sprawiają rodzicom te emocje, których przeżywanie wiąże się z niewłaściwym zachowaniem dzieci, zwłaszcza z agresją. Ich źródłem u dzieci najczęściej są:

• Poczucie utraty kontroli – dziecko chce coś zrobić, stara się, a jego działania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, „nie wychodzi” mu, np. wieża z klocków, którą długo budowało kolejny raz się przewraca – rodzi się wtedy złość, która prowadzi do buntu i walki;
• Trudne do wykonania zadania lub nudne obowiązki –  złość jest odpowiedzią na nie;
• Wymagania przekraczające możliwości dziecka – powodują poczucie bezradności i niepokoju;
• Brak aprobaty otoczenia – to sprawia, że dziecko czuje frustrację;
• Niespełnienie oczekiwań – dziecko może być rozczarowane i załamane.

Emocje do przeżycia

Dla rodziców nieprzyjemne emocje przeżywane przez dziecko są często frustrujące. By tego uniknąć, starają się chronić dzieci. Zapobieganie wszystkim trudnym emocjom nie jest rozwiązaniem. Rodzice powinni dawać dziecku wsparcie, tak, by wiedziało, że są przy nim i  można na nich liczyć. Często po ekspresyjnym wyrażeniu emocji – zwłaszcza po wybuchu złości czy zazdrości – rodzice obrażają się na dziecko, przestają się do niego odzywać. Wtedy czuje ono, że to co się wydarzyło jest niewłaściwe, ale reakcja rodziców powoduje kolejne uczucia: czuje się porzucone i nieakceptowane. Zaczyna uruchamiać się w nim mechanizm tłumienia i wypierania przykrych dla niego emocji, co w konsekwencji prowadzić może do ich somatyzacji, czyli np. mdłości lub gorączki. Jeśli rodzic  w tych  sytuacjach  jest blisko, dziecko dostaje szansę doświadczenia tego, że błędy trzeba i można naprawiać. Uczy się, że z każdej sytuacji da się wyjść, a relację z bliską osobą, zwłaszcza z mamą lub tatą, da się odzyskać. Dzięki temu dzieci:

• Uczą się radzić sobie z trudnymi emocjami,
• Zyskują poczucie wpływu, sprawstwa,
• Postrzegają świat jako bezpieczny,
• Wiedzą, że złe zachowanie wiąże się z negatywnymi konsekwencjami, ale nie jest to nigdy odrzucenie przez rodziców.

Gdy rodzic czuje się bezradny…

Są sytuacje, w których rodzic nie jest w stanie podjąć natychmiastowych działań. Dziecko tak się „zanosi” w przeżywaniu i wyrażaniu emocji lub wpada w taką furię, że nie ma możliwości, aby z nim rozmawiać. Skuteczne jest wtedy odizolowanie dziecka (nie odsyłanie za karę do pokoju czy kąta), zaproponowanie, aby przez chwilę pobyło samo. Jeśli to się nie udaje warto, aby rodzic odszedł na bok. Terapeuci mówią o sekwencji: odejdź, odlicz, oddychaj, porozmawiaj, popraw, przeproś. Ta metoda jest najwłaściwsza nie tylko w przypadku, gdy dziecko przeżywa trudne emocje, ale także i wtedy, gdy przeżywają je dorośli.

Kiedy dziecko w głęboko przeżywanych emocjach zaczyna zachowywać się destrukcyjnie: niszczy rzeczy, kaleczy inne osoby lub samo się okalecza wskazane jest zastosowanie holdingu czyli  wymuszonego, siłowego przytulenia dziecka, mimo jego silnego oporu. Ważne jest w tym czasie mówienie o swoich odczuciach związanych z zachowaniem dziecka oraz zapewnianie o swoim uczuciu wobec niego. Holding pomaga wyeliminować poczucie lęku oraz odbudować utraconą więź fizyczną
i emocjonalną.

Na koniec zaznaczyć należy, że dzieci często są filtrem, katalizatorem emocji rodziców i innych osób znaczących. Na niczym spełzną wysiłki, by wprowadzić w życie zaproponowane działania, jeśli samemu nie będzie się realizowało ich w swoim życiu. Dzieci robią nie to, co im mówimy, ale to, co obserwują u dorosłych i czego doświadczają na co dzień.

Złość, agresja, płacz albo radość bez końca – dzieci przeżywają świat intensywnie. Uczą się dopiero, jak radzić sobie z uczuciami. Rodzice również dopiero poznają dziecięcy sposób radzenia sobie z emocjami. Są dla nich wsparciem w trudnych chwilach, ale sami również potrzebują wskazówek. Nie da się uchronić dzieci przed wieloma przeżyciami – jednak można pomóc im radzić sobie z nimi.